اثر تنش شوری بر عملکرد و اجزای عملکرد ژنوتیپ های کنجد

تنش شوری از مهمترین مشکلات کشاورزی جهان به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک می باشد که از طریق تاثیرات مخرب اسمزی و یونی از رشد گیاهان جلوگیری می کند. به جز مناطق شمال کشور، ایران دارای آب و هوای خشک و نیمه خشک بوده که بیش از نیمی از زمین های قابل کشت آن دارای مشکل شوری می باشند. به منظور بررسی تنوع ژنتیکی ژنوتیپ های کنجد و گزینش ومعرفی ژنوتیپ های متحمل به شوری با استفاده از شاخص های تحمل به شوری، تعداد 8 توده بومی کنجد( توده بومی ارزوئیه، اردستان، شیراز، صفی آباد، گرگان، سیرجان، مرکزی و بیرجند) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در دو محیط معمولی و شور در مزرعه ی تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید باهنر کرمان مورد آزمایش قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس مرکب داده ها بیانگر اثر منفی معنی دار تنش شوری بر اکثر صفات(عملکرد دانه، طول بزرگترین غلاف، تعداد غلاف در بوته، وزن دانه در بوته، وزن خشک کل و ارتفاع بوته) به استثنای صفت تعداد دانه در غلاف بود. تنش شوری باعث افزایش معنی-دار وزن هزار دانه گردید. توده ها از نظر برخی صفات از جمله عملکرد دانه، طول بزرگترین غلاف، تعداد دانه درغلاف، وزن دانه در بوته، وزن هزار دانهو ارتفاع بوته اختلاف بسیار معنی داری را نشان دادند. بر اساس عملکرد توده ها در دو محیط معمولیyp)( و شور)ys(، شاخص های کمی تحمل به شوری شامل: شاخص تحمل)tol(، شاخص حساسیت به تنش(ssi)، شاخص تحمل تنش (sti)، میانگین هندسی بهره وری(gmp) و میانگین هارمونیک ( hm ) محاسبه شدند. تجزیه واریانس شاخص های مورد استفاده نشان داد که توده ها از نظر شاخص های gmp،sti و hm اختلاف آماری بسیار معنی داری با یکدیگر داشتندکه به عنوان بهترین شاخص ها جهت گزینش توده های مقاوم به شوری انتخاب شدند. از نظر شاخص های tol و ssi،توده ها فاقد اختلاف آماری معنی دار بودند. در پایان پس از ترسیم نمودار پراکنش سه بعدی و همچنین بای پلات حاصل از مولفه های اول و دوم، توده های ارزوئیه، اردستان و مرکزی بر اساس شاخص های gmp، hm و sti به عنوان توده های متحمل با پتانسیل تولید بالا شناخته شدند. توده های بیرجند، شیراز، سیرجان و صفی آباد دارای عملکرد بالا اما حساس به شوری که جهت کاشت در مناطق غیر شور مناسب بودند. توده گرگان با کمترین پتانسیل تولید، بیشترین تحمل را نسبت به شوری نشان دادکه جهت شناسایی و استخراج ژن های تحمل به شوری مناسب بود.